اهمیت تغذیه در سلامت و بهره وری دام ها
تغذیه یکی از مهم ترین عوامل در سلامت و بهره برداری بهینه از دام ها است.
تغذیه مناسب نه تنها سلامت دام را تضمین می کند بلکه بر رشد، تولید مثل، تولیدشیر، گوشت و سایر فرآورده های دامی نیز تاثیر مستقیم دارد در ادامه به برخی از جنبه های اهمیت تغذیه در دام ها اشاره می کنیم:
1) تامین و رشد سلامت دام
تغذیه متعادل باعث رشد مناسب دام و جلوگیری از بیماری های تغذیه ای مانند سوء تغذیه، کمبود ویتامین ها و مشکلات متابولیکی می شود.
2) بهبود تولید و بهره وری اقتصادی
دام هایی که تغذیه مناسبی دارند وزن گیری بهتری دارند و تولید شیر، گوشت و پشم آن ها افزایش می یابد.
3) تاثیر بر تولید مثل و زایش
تغذیه کافی و تعادل در دوره های قبل از جفت گیری و بارداری باعث افزایش باروری، کاهش مشکلات زایمان و بهبود سلامت نوزادان می شود.
4) افزایش کیفیت فرآورده های دامی
کیفیت گوشت،شیر و تخم مرغ به طور مستقیم به نوع و کیفیت خوراک مصرفی دام بستگی دارد و تغذیه حاوی چربی سالم و مواد آنتی اکسیدانی می تواند باعث بهبود کیفیت شیر و گوشت می شود.
5) کاهش بیماری ها و هزینه های درمانی
جیره های متعادل می تواند از بروز بیماری هایی مانند اسهال، نفخ، کم خونی و مشکلات استخوانی جلوگیری کنند.
انواع تغذیه و خوراک دام؛ کنسانتره و مکمل های غذایی
تغذیه دام شامل انواع مختلفی از خوراک های طبیعی، آورده شده و مکمل های تغذیه ای است که به رشد، سلامت، بهره وری دام کمک می کند.
در ادامه به انواع خوراک دام و نقش کنسانتره و مکمل های غذایی می پردازیم:
1_انواع تغذیه دام
الف) خوراک های علوفه ای:
علوفه خشک ( یونجه، کاه، کلش، شبدر )
علوفه تازه (چمن، شبدر، یونجه )
سیلاژ علوفه تخمیر شده ( سیلاژ، ذرت و یونجه ) که ارزش غذایی بالایی دارند.
ب) خوراک های کنسانتره
دانه های غلات: ذرت، جو، گندم، سورگوم
تفاله ها و فرآورده های جانبی: سبوس گندم، تفاله چغندر قند و ملاس
کنجاله ها: کنجاله سویا، کنجاله تخم پنبه، کنجاله کنجد
ج) مکمل های غذایی
مکمل های پروتئینی برای تغذیه دام: شامل اوره و پروتئین های غنی شده برای بهبود رشد و تولید
مواد معدنی و ویتامینی ها: شامل نمک، کلسیم، فسفر، منیزیم، ویتامین d ,a, e
افزودنی های تغذیه ای: پروبیوتیک ها، آنزیم ها، اسیدهای آمینه، آنتی اکسیدان ها
د) خوراک های ویژه مکمل های تقویتی
چربی های محافظت شده: برای افزایش انرژی در گاوهای شیری
بلوک های معدنی و ویتامینه: که به صورت لیسیدنی در اختیار دام قرار می گیرد
2_انواع کنسانتره بر اساس نوع دام
کنسانتره و تغذیه مناسب گاو شیری: برای افزایش تولید شیر باکیفیت
خوراک آماده پرواری: برای افزایش وزن و بهبود کیفیت گوشت در دام گوشتی
خوراک آماده مخصوص دام های جوان: برای رشد سریع تر و تقویت استخوان ها و عضلات
جیره نویسی اصولی برای انواع دام ها
1) اصول کلی جیره نویسی دام
تامین نیازهای غذایی: شامل انرژی، پروتئین، موادمعدنی، ویتامین ها و فیبر
تناسب مواد خوراکی: استفاده از علوفه، کنسانتره و مکمل ها در مقادیر متناسب
هضم پذیری بالا: انتخاب خوراک هایی که قابلیت هضم بالایی داشته باشد
حداقل هزینه، حداکثر تولید: تنظیم جیره براساس قیمت و دسترسی به مواد خوراکی
جلوگیری از بیماری های متابولیکی: اسیدوز، نفخ، کمبود مواد معدنی
تنظیم میزان آب مصرفی: تامین آب کافی و تمیز برای حفظ سلامت دام
2) جیره نویسی برای انواع دام
جیره گاو شیری:
50% علوفه ( یونجه، سیلاژ ذرت)
40% کنسانتره (جو، ذرت، کنجاله سویا)
5% گندم
5% مکمل های معدنی و ویتامینه
جیره و تغذیه دام, گاو پرواری:
30% علوفه ( کاه، یونجه،سیلاژ )
60% کنسانتره (جو، ذرت، سبوس گندم )
10% مکمل های پروتئینی و معدنی
جیره گوسفند داشتی:
60% علوفه ( یونجه، کاه، سیلاژ )
30% کنسانتره ( جو، ذرت، سبوس گندم )
10% مکمل های غذایی
جیره بره پرواری:
30% علوفه ( یونجه، کاه )
60% کنسانتره (جو، ذرت، سبوس گندم )
نقش ویتامین ها و مواد معدنی در تغذیه دام
ویتامین ها و مواد معدنی از اجزای حیاتی تغذیه دام هستند که رشد، سلامت، تولید عملکرد، تولید مثل تاثیر بسزایی دارند.
کمبود یا عدم تعادل این مواد می تواند منجر به بیماری ها، کاهش تولید و حتی مرگ دام می شود.
ویتامین های گروه های a ,d ,e ,k محلول در چربی هستند که نقش کلیدی در سلامت پوست و بینایی و متابولیسم، کلسیم، فسفر ضروری برای انعقاد خون و جلوگیری از خون ریزی داخلی است و یک آنتی اکسیدان قوی است که از سلول ها در برابر آسیب محافظت می کند.
ویتامین های گروه b نقش مهمی در متابولیسم انرژی، رشد، عملکرد سیستم عصبی و تولید مثل دارند و کمبود آن ها باعث بی اشتهایی، کاهش رشد، مشکلات عصبی و کاهش تولید شیر می شود.
مواد معدنی مثل کلسیم، فسفر، منیزیم، سدیم و کلر، پتاسیم و گوگرد، برای رشد استخوان ها، تولید شیر و عملکرد تولید مثل ضروری است و در عملکرد عضلات و سیستم عصبی نقش دارند و تنظیم تعادل آب و الکترولیک ها و افزایش اشتها می شود و حفظ تعادل الکترولیکی عملکرد عضلات و افزایش اشتهاست و به دلیل کمبود برخی از ویتامین ها و مواد معدنی از خوراک های معمولی استفاده می کنند و از مکمل های ویتامینه و معدنی ضروری است این مکمل ها به صورت بلوک های لیسیدنی ، پودر یا محلول در آب به دام داده می شود.
تغذیه مناسب دام در فصول مختلف سال
1) تغذیه دام در فصل بهار
رشد علوفه تازه و سرشار از مواد مغذی، افزایش احتمال بیماری های انگل و مشکلات گوارشی به دلیل تغییر ناگهانی جیره
اصول تغذیه:
استفاده از علوفه تازه و سبز مانند یونجه و شبدر برای تامین ویتامین ها و مواد معدنی، تنظیم تدریجی جیره برای جلوگیری از نفخ شکم، استفاده از مکمل های مغذی و نمک برای تامین عناصر ضروری مانند کلسیم و فسفر، کنترل و پیشگیری از بیماری های انگلی با استفاده از داروهای ضدانگل
2) تغذیه دام در فصل تابستان
افزایش دمای هوا و کاهش کیفیت علوفه، کاهش اشتها، افزایش مصرف آب، افزایش خطر کمبود املاح معدنی به دلیل تعریق
اصول تغذیه:
افزایش آب خنک و تمیز، کاهش مواد پر انرژی، افزودن مکمل های معدنی، استفاده از خوراک هایی با هضم آسان
3) تغذیه دام در فصل پاییز
کاهش تدریجی دما و تغییرات ناگهانی آب و هوا، کاهش تدریجی کیفیت علوفه های مرتعی، افزایش نیاز به انرژی برای آماده سازی بدن دام برای زمستان
4) تغذیه دام در فصل زمستان
کاهش شدید دما و افزایش نیاز انرژی دام، کاهش کیفیت و دسترسی به علوفه تازه، افزایش خطر بیماری های متابولیکی مانند کتوز
اصول تغذیه:
افزایش خوراک های پر انرژی، افزودن چربی های محافظت شده، استفاده از سیلاژ و تفاله چغندر برای افزایش هضم پذیری جیره، مصرف مکمل های معدنی
استفاده از ضایعات کشاورزی و پسمانده های غذایی در تغذیه دام
استفاده از ضایعات کشاورزی و پسماند های غذایی در تغذیه دام، راهکاری موثر برای کاهش هزینه های پرورش دام و حفظ محیط زیست است این روش بابهره گیری از مواد باقیمانده از فرایندهای کشاورزی و صنایع غذایی، به بهبود بهره وری و کاهش هدر رفت منابع کمک می کند.
مزایای استفاده از ضایعات کشاورزی در تغذیه دام:
1) کاهش هزینه های خوراک:
جایگزین بخشی از خوراک دام با ضایعات کشاورزی می تواند هزینه های تغذیه را به طور قابل توجهی کاهش دهد.
2) حفظ محیط زیست: استفاده از پسماند های کشاورزی و غذایی در تغذیه دام، از تجمع زباله ها و آلودگی محیط زیست جلوگیری کند.
3) بهینه سازی منابع: بهره گیری از ضایعات به عنوان خوراک مناسب دام، به استفاده بیمه از منابع کشاورزی و کاهش هدر رفت مواد غذایی منجر می شود.
انواع ضایعات قابل استفاده در دام:
تفاله ها و پسماند های میوه ها و سبزیجات: مثل تفاله گوجه فرنگی، سیب، انگور، انار، مرکبات که پس از فرآوری می توان در جیره غذایی دام ها مورد استفاده قرار گیرند.
پسماند های غلات و حبوبات: شامل کاه، کلش، سبوس، پوسته دانه ها که با فرایند مناسب به عنوان منبع فیبر و انرژی در تغذیه دام ها به کار می رود.
ضایعات صنایع غذایی: مانند تفاله چغندر قند، باگاس نیشکر و پسماند های نانوایی که پس از فرآوری می توانند به عنوان خوراک دام استفاده شوند.
