تعریف شیلات و آبزیان
شیلات با معنی پرورش و صید ماهی و سایر آبزیان می باشد.
شیلات با عنوان یک منبع مهم ، نقش حیاتی و اقتصاد بسیاری از کشورها دارد و در تامین مورد نیاز جمعیت جهان نقش اساسی ایفا می کند.
فعالیت های شیلاتی به دو بخش تقسیم می شود:
1) صید: با استفاده از روش های مختلفی مانند تور، قلاب،قالب و دام از دریاها، رودخانه ها و اقیانوس ها ، صید ماهی ، میگو و سایر آبزیان انجام می شود.
پرورش آبزیان: در این بخش ماهی ها و سایر آبزیان در محیط های کنترل شده مانند استخر و قفس به 3 روش تقسیم های باز و نیمه باز و بسته پرورش داده می شوند.
از عوامل تاثیرگذار بر صنعت شیلات می توان به 3عامل اشاره کرد:
1) عوامل طبیعی : مانند آب و هوا ، آلودگی آب و بلایای طبیعی
2) عوامل اقتصادی: مانند قیمت ها ،تقاضا و فناوری های جدید
3) عوامل اجتماعی: مانند قوانین و مقررات سیاست های دولت
به طور کلی آبزیان گروه بزرگی از موجودات زنده است که در محیط های آبی زندگی می کنند مانند ماهی ها، بی مهرگان، خزندگان دریایی، پرندگان دریایی، جلبک ها و گیاهان آبزی
آبزیان در حفظ اکوسیستم آبی نقش های کلیدی دارند.
نقش اقتصادی آبزیان در جهان به خصوص در کشور های جزیره ای و ساحلی بسیار مهم می باشد و در واقع به نوعی باعث اشتغال زایی، ارز آوری و توسعه اقتصادی کشورها می شود.
شیلات و آبزیان ایران
به دلیل ایجاد اشتغال و تامین پروتئین غذایی، شیلات و پرورش آبزیان در ایران اهمیت زیادی دارد .
با این حال این صنعت در ایران با مشکلاتی از قبیل: مشکلات بازاریابی، بیماری ها ،تغییرات اقلیمی ، کمبود منابع مالی ، فناوری های قدیمی، آلودگی آب ها و صید غیر مجاز رو به رو می باشد.
از طرفی به دلیل دسترسی ایران به آب های آزاد خلیج فارس و دریای عمان پتانسیل بالایی ئر این صنعت دارند.
ایران دارای زیستگاه های آبی متنوعی مانند دریای خزر، دریای خلیج فارس و دریای عمان، رودخانه ها و تالاب های زیادی می باشد از این رو تنوع آبزیان در کشور بسیار زیاد است.
از جمله آبزیان عبارت اند از:
الف) دریای خزر: ماهیان خاویاری،ماهی سفید،ماهی کپور
ب) خلیج فارس و دریای عمان: ماهی تن، شانک، حلوا سفید، کفال
ج) سخت پوستان: میگو و خرچنگ
د) نرم تنان: صدف و حلزون
ه)پستانداران دریایی: دلفین ،نهنگ، فک
با توجه به تهدیدات موجود برای حفاظت از آبزیان راه های زیر پیشنهاد می شود:
1. ایجاد مناطق حفاظت شده
2. مدیریت صید
3.کاهش آلودگی
4.آگاه سازی عمومی
پرورش انواع آبزیان
به فرایند پرورش و نگهداری آبزیان در محیط های کنترل شده،پرورش آبزیان گفته می شود.
در این فرایند در محیط های کنترل شده مانند استخر ها و قفس های دریایی اقدام به پرورش های ماهی ، میگو، صدف و سایر آبزیان می کنند.
پرورش آبزیان در تامین غذای جهانی و ایجاد اشتغال نقش مهمی دارد.
انواع سیستم های پرورش آبزیان
1) استخر های خاکی : این سیستم یک روش سنتی می باشد و با دلیل هزینه پایین مناسب برای مناطق روستایی هستند.
2) استخر های بتنی: این سیستم امکان کنترل بهتر و تراکم بالای ماهی را فراهم می کند.
3) قفس های دریایی: این سیستم در آب های آزاد و دریایی برای پرورش گونه هایی مانند ماهی قزل آلا و آزاد مناسب است.
4) سیستم های مداربسته: در این سیستم از تکنولوژی پیشرفته برای تصفیه آب استفاده می شود از این رو مصرف آب و آلودگی به حداقل می رسد ولی این روش هزینه ی بالایی دارد.
5) پرورش در تانک: برای پرورش آبزیان زینتی استفاده می شود.
بهترین خوراک برای آبزیان
یکی از مهم ترین عوامل در موقعیت پرورش آبزیان خوراک آبزیان می باشد .
نوع کیفیت و مقدار خوراک تاثیر مستقیم بر نوع کیفیت و بازماندگی محصول دارد و خوراک آبزیان بر اساس عواملی مانند نوع آبزی و شرایط محیطی و مراحل رشد انتخاب می شود.
انواع خوراک آبزیان عبارت اند از:
1) خوراک زنده:
این خوراک ها سرشار از پروتئین و اسید های چرب ضروری هستند مانند آرتمیا و کرم خونی
2) خوراک آماده:
این خوراک ها ترکیبی از مواد مغذی مانند پروتئین، چربی، کربوهبدرات و ویتامین هستند که به صورت تجاری تولید می شوند مانند خوراک شناور، خوراک ته نشین، خوراک پلیت و خوراک مایع
کیفیت خوراک بر سلامت آبزیان و تولید کیفیت محصول تاثیر مستقیم دارد و خوراک نا مناسب باعث ایجاد بیماری کاهش رشد و مرگ و میر می شود.
استفاده از حشرات ، جلبک ها و سایر منابع پروتئینی می تواند باعث کاهش هزینه ها و افزایش پایداری این صنعت شود.
تجهیزات مناسب برای شیلات و آبزیان
برای راه اندازی و مدیریت شیلات و آبزیان تجهیزات مناسب و استاندارد نقش حیاتی دارند.
در زیر فهرستی برای تجهیزات ضروری آبزیان آورده شده است:
1) تجهیزات تامین و مدیریت آب
الف) پمپ های آب : برای تامین و جابه جایی آب
ب) سیستم های فیلتراسیون: برای تصفیه و حذف مواد زائد
ج) هواده ها : برای افزایش اکسیژن محلول در آب مانند هواده سطحی و هواده عمقی،دیفیوز ها
د) سیستم های کنترل کیفیت آب: متر ، دما سنج، اکسیژن سنج، سنجش آمونیاک و نیترات
2) تجهیزات استخر و مخازن پرورش:
الف)استخر های پرورشی: بتنی ، خاکی یا فایبرگلاس
ب) تور و سایبان: برای کنترل دمای آب و جلوگیری از ورود پرندگان شکاری
3) تجهیزات تغذیه و رشد برای شیلات و آبزیان
الف)دستگاه های غذادهی اتوماتیک
ب)سیستم های مدیریت تغذیه
ج)ذخیره ساز های غذای آبزیان
4) تجهیزات برداشت و حمل و نقل
الف) تورهای صید
ب) وان های حمل ونقل زنده
ج) یخچال ها و سیستم های سردخانه
5) تجهیزات بهداشت و کنترل بیماری
الف) دارو مواد ضد عفونی کننده آب
ب) قرنطینه و کنترل سلامت ماهی
ج) دوربین های نظارتی برای پایش رفتار آبزیان و امنیت محیط
آموزش و پرورش شیلات و آبزیان
شیلات و آبزیان یکی از شاخه های مهم کشاورزی مدرن است که شامل پرورش ماهیان خوراکی، زینتی، سخت پوستان و جلبک ها می شود و برای ورود به این حوزه آشنایی با مباحث تئوری و عملی ضروری است
1) مبانی اولیه پرورش آبزیان
1_1 شناخت انواع آبزیان : ماهی های گرم آبی ( کپور، تیلاپیا، آمور) _ ماهی های سردآبی (قزل آلا)
سخت پوستان( میگو) _ جلبک های خوراکی و صنعتی
2_1 انتخاب مکان مناسب برای پرورش بررسی کیفیت و دسترسی به آب ،شرایط اقلیمی و دمایی، نزدیکی به بازار های مصرف
2) تغذیه و رشد آبزیان
1_2 شناخت انواع خوراک پلیت ،اکسترود، غذای زنده
برنامه ریزی تغذیه بر اساس سن و نوع گونه
کنترل ضایعات غذایی برای بهینه سازی هزینه ها
4) مدیریت بهداشت و بیماری ها در شیلات و آبزیان
بررسی کیفیت آب ، استفاده از دارو ها و مکمل های مجاز ، روش های قرنطینه و پیشگیری از بیماری ها
5) برداشت، بسته بندی و بازار رسانی
روش های صید و حمل و نقل زنده، بازاریابی و فروش مستقیم یا صادرات و فراوری و بسته بندی اصولی
