مقدمه:
در پرورش صنعتی و سنتی پرندگان، رعایت اصول بهداشتی و استفاده از واکسن طیور اهمیت ویژه‌ای دارد. طیور در معرض ابتلا به بیماری‌های ویروسی، باکتریایی و انگلی هستند که بدون واکسیناسیون می‌تواند خسارات سنگینی به گله و اقتصاد فارم وارد کند. واکسن طیور به عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای پیشگیری، نقش مهمی در افزایش سلامت گله، بهبود کیفیت تولید و کاهش هزینه‌های درمانی ایفا می‌کند. در این مطلب، اهمیت واکسیناسیون، انواع واکسن طیور، برنامه‌های واکسیناسیون و چالش‌های موجود در شرایط آب‌وهوایی ایران بررسی شده است.
بیماری‌های رایج طیور و روش‌های پیشگیری از آن‌ها با واکسن طیور
در پرورش طیور، بیماری‌ها از جمله تهدیدات جدی برای سلامت گله و بهره‌وری فارم به شمار می‌آیند. بیماری‌های ویروسی، باکتریایی و انگلی می‌توانند تأثیرات منفی زیادی بر روی تولید گوشت و تخم‌مرغ و حتی بر روی اقتصاد فارم‌ها بگذارند. از این رو، آگاهی از بیماری‌های رایج طیور و اتخاذ روش‌های پیشگیرانه مانند واکسیناسیون به‌موقع و رعایت اصول بهداشتی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
اهمیت واکسیناسیون در پرورش طیور
1) واکسن طیور و پیشگیری از بیماری ها:
واکسیناسیون طیور در برابر بیماری های ویروسی، باکتریایی، انگلی مقاوم می کند.
بیماری هایی مثل نیوکاسل، آنفلوانزای پرندگان، برونشیت عفونی و گامبورو بدون واکسیناسیون می توانند باعث تلفات سنگین شوند.
2) کاهش تلفات و خسارات اقتصادی با واکسن طیور:
با واکسیناسیون مناسب میزان مرگ و میر طیور به شدت کاهش یافته و هزینه های درمانی، دارویی، خسارت ناشی از افت تولید کم می شود.
3) افزایش کیفیت و کمیت تولید:
طیور سالم، تخم مرغ و گوشت با کیفیت تر و با بازده بالاتری تولید می کنند در نتیجه پرورش دهنده سود بیشتری کسب می کند.
4) کنترل بیماری های مشترک بین انسان و طیور:
بعضی بیماری های طیور مثل آنفلوانزای فوق حاد پرندگان می توانند به انسان هم منتقل شود و واکسیناسیون به محافظت از سلامت عمومی کمک می کند.
5) رعایت الزامات بهداشتی و صادراتی:
بسیاری از کشورها برای واردات گوشت یا تخم مرغ، گواهی واکسیناسیون گله هارا الزامی می کنند بنابراین واکسیناسیون نقش کلیدی در بازاریابی بین المللی دارد.
6) کاهش استفاده از داروهای درمانی:
واکسیناسیون، نیاز به مصرف آنتی بیوتیک ها و داروهای درمانی را کمتر می کند که این امر به سلامت نهایی محصول دامی و کاهش مقاومت دارویی کمک می کند.
در سایت تنکا دشت، می‌توانید به راحتی انواع طیور را مشاهده کرده و طبق نیاز خود انتخاب کنید. برای آشنایی بیشتر با دسته‌بندی طیور و مشاهده محصولات مختلف، به دسته‌بندی طیور در سایت تنکا دشت مراجعه کنید.
انواع واکسن های طیور
1) بر اساس نوع واکسن
واکسن طیور زنده: ویروس یا باکتری ضعیف شده است این نوع واکسن ها سیستم ایمنی را قوی و تحریک می کنند.
واکسن طیور غیر زنده یا کشنده: عامل بیماری کاملا کشنده شده و امکان ایجاد بیماری ندارد ولی همچنان سیستم ایمنی را تحریک می کند.
واکسنهای ساب یونیت یا نوترکیب: فقط بخش خاصی از ویروس یا باکتری برای واکسن استفاده می شود و جدیدتر و بسیار ایمن تر است.
2) واکسن طیور بر اساس روش تزریق
خوراکی ( از طریق آب آشامیدنی )
اسپری ( مه پاش روی پرندگان )
قطره ی چشمی و بینی
تزریقی ( عضلانی یا زیرجلدی )
3) انواع واکسن طیور رایج بر اساس بیماری
نیوکاسل: زنده یا غیر زنده
آنفلوانزای پرندگان: غیر زنده
گامبورو: زنده
برونشیت عفونی: زنده
آّبله طیور: زنده
سالمونلا: زنده و غیر زنده
برنامه زمان بندی واکسیناسیون طیور
در روز اول تولد، پرورش‌دهندگان واکسن بیماری مارک را از طریق تزریق زیر جلدی به جوجه‌ها تزریق می‌کنند. در سن ۵ تا ۷ روزگی، آن‌ها واکسن نیوکاسل را به صورت آشامیدنی یا اسپری به جوجه‌ها می‌دهند تا ایمنی اولیه در سیستم تنفسی ایجاد شود. بین روزهای ۱۰ تا ۱۴، پرورش‌دهندگان واکسن گامبورو (بیماری بورس عفونی) را از طریق آب آشامیدنی به جوجه‌ها می‌رسانند.
در حدود سن ۱۸ تا ۲۱ روزگی، دوز دوم واکسن گامبورو و واکسن ترکیبی نیوکاسل و برونشیت عفونی را به جوجه‌ها تجویز می‌کنند. در هفته چهارم یا پنجم، آن‌ها واکسن کشته شده نیوکاسل را با تزریق عضلانی به پرندگان می‌زنند تا ایمنی بلندمدت ایجاد شود. اگر فارم در منطقه‌ای پرخطر قرار داشته باشد، در هفته ششم واکسن آنفلوانزای پرندگان را نیز به صورت تزریقی به طیور می‌زنند.
در صورت نیاز، پرورش‌دهندگان برای گله‌های مادر یا تخم‌گذار در هفته ششم، واکسن مایکوپلاسما را از طریق آشامیدنی یا تزریقی ارائه می‌کنند. از سن ۱۲ هفتگی به بعد نیز واکسنهای یادآوری را مطابق برنامه فارم و شرایط منطقه‌ای برای طیور تخم‌گذار اعمال می‌کنند.
واکسن های مقابله با بیماری های باکتریایی طیور
بیماری های باکتریایی طیور می تواند خسارت زیادی به گله وارد کند به همین دلیل استفاده از واکسن های مناسب برای پیشگیری اهمیت زیادی دارد واکسن های مهم در مقابله با بیماری های باکتریایی طیور عبارتند از:
واکسن سالمونلا:
برای پیشگیری از آلودگی با سالمونلا که هم طیور و هم برای انسان خطرناک است و این واکسن ها به صورت زنده تضعیف شده یا کشته شده استفاده می شود.
واکسن کلستریدیوم:
برای پیشگیری از بیماری های ایجاد شده توسط کلستریدیوم مثل انتریت نکروتیک و این واکنش معمولا برای فارم گوشتی کاربرد دارد.
واکسن کوریزای عفونی:
برای مقابله با بیماری کوریز اگر باعث تورم شدید صورت و کاهش مصرف غذا در طیور می شود.
واکسن پاستورلا:
برای جلوگیری از شیوع بیماری وبای طیور که می تواند باعث تلفات سنگین شود و این واکسن معمولا به صورت کشته شده تزریق می شود.
واکسن اریزیپلاس:
برای پیشگیری از بیماری اریزیپلاس که بیشتر در طیور تخم گذار و بوقلمون ها دیده می شود.
واکسن مایکوپلاسما:
برای مقابله با مایکوپلاسما گالی سپتیکوم و مایکوپلاسما سینوویه که باعث بیماری های تنفسی مزمن در طیور می شود.
تاثیر واکسیناسیون بر بهره وری گله طیور
1) افزایش سطح ایمنی گله
با واکسیناسیون سیستم ایمنی طیور علیه بیماری های خاص تحریک می شوند و در برابر ابتلا به بیماری مقاومت پیدا می کند و این ایمنی فعال موجب می شود گله در مواجهه با عوامل بیماری زا آسیب کمتری ببیند و در نتیجه سلامت عمومی گله در سطح بالاتری حفظ شود.
2) کاهش تلفات
بیماری های واگیر دار می توانند در صورت کوتاهی باعث مرگ گسترده طیور شوند و با واکسیناسیون به موقع میزان شیوع بیماری ها کاهش پیدا می کند و تلفات ناشی از بیماری به حداقل می رسد این موضوع باعث حفظ تعداد بیشتر پرنده های سالم و افزایش تولید می شوند.
3) بهبود ضریب تبدیل غذایی
طیور بیمار غذای کمتری می خورد یا خوراک مصرف شده را به خوبی به گوشت یا تخم تبدیل نمی کند در گله های واکسینه شده که بیماری ها کنترل شده است پرنده ها خوراک را بهتر مصرف می کنند و سریع تر به وزن مطلوب می رسند و این یعنی میزان خوراک مصرفی برای هر کیلو افزایش وزن کاهش می یابد که در نهایت هزینه های تولید کمتر می شود.
4) افزایش کیفیت محصولات واکسن طیور
طیور سالم تخم های با کیفیت تر و گوشت سالم تر تولید می کند بیماری هایی مثل نیوکاسل یا برونشیت عفونی می توانند کیفیت پوسته تخم مرغ، رنگ زرده، یا حتی بافت گوشت را تحت تاثیر قرار می دهند با واکسیناسیون مناسب کیفیت نهایی محصولات بالا رفته و ارزش اقتصادی بیشتری پیدا می کنند.
چالش های واکسن طیور در شرایط آب و هوایی ایران
1) نوسان شدید دمایی واکسن طیور
در بسیاری از مناطق ایران اختلاف دمای شب و روز زیاد است این نوسان باعث استرس پرندگان می شود.
واکنش ایمنی آن ها به واکسن را تضعیف می کند همچنین ممکن است نیاز به تنظیم زمان بندی و واکسیناسیون یا استفاده از واکسن های مقاوم تر به شرایط دمایی باشد.
2) دمای بالا و تنش گرمایی
در مناطق گرمسیری دمای بالا باعث کاهش پاسخ ایمنی به واکسن می شود و طیور تحت استرس گرمایی واکسن را به خوبی پاسخ نمی دهند و در نتیجه ایمنی ایجاد شده کمتر از حد مطلوب خواهد بود و همچنین در چنین شرایطی حمل و نقل و نگهداری واکسن دشوارتر است.
3) رطوبت بالا یا بسیار پایین واکسن طیور
در شمال کشور رطوبت زیاد ممکن است باعث شیوع سریع بیماری های تنفسی شود و کارایی واکسن های تنفسی را پایین بیاورد و در مناطق خشک خشکی زیاد می تواند منجر به کاهش پایداری واکسن های اسپری یا آئروسل شود.
4) عدم یکنواختی در پوشش واکسیناسیون
در بسیاری از فارم های کوچک یا سنتی برنامه واکسیناسیون به درستی ایجاد نمیشود یا از دز واکسن یکنواخت یه همه پرنده ها نمیرسد این مشکل در شرایط آب و هوایی سخت تشدید می شود و منجر به ایمنی نا هماهنگ در گله می گردد.
نتیجه‌گیری:
استفاده صحیح از واکسن طیور می‌تواند به طور مؤثری از شیوع بیماری‌ها جلوگیری کرده و سلامت گله را تضمین کند. با اجرای برنامه‌های منظم واکسیناسیون و انتخاب صحیح واکسن طیور متناسب با شرایط اقلیمی و نیازهای گله، می‌توان میزان تلفات را کاهش داد، کیفیت محصولات را ارتقا بخشید و بهره‌وری اقتصادی فارم را افزایش داد. در نهایت، واکسن طیور نه تنها ابزاری برای محافظت از طیور، بلکه ضامن پایداری و توسعه صنعت پرورش طیور در کشور خواهد بود.
